Leegstand lijkt op het eerste gezicht een hardnekkig probleem, maar het is ook een uitgelezen kans. Want door bestaande gebouwen slim te hergebruiken, slaan we meerdere vliegen in één klap: we maken ruimte voor mensen die dringend een woning zoeken, we sparen open ruimte en bouwmaterialen uit, en we verkleinen onze klimaatimpact aanzienlijk.

Leegstaande woningen en gebouwen zijn een lang aanslepend probleem in Vlaanderen. Volgens de gemeentelijke cijfers uit 2024 die Bond Beter Leefmilieu opvroeg, staan meer dan 30.000 woningen leeg in Vlaanderen; dit komt grosso modo overeen met het aantal nieuwbouwwoningen dat elk jaar wordt opgetrokken. Hoewel heel wat gemeenten leegstand in kaart brengen en taxeren, zien we de leegstandscijfers over de jaren heen alleen maar toenemen. In 2016 stonden 20.000 woningen leeg, tien jaar later zijn het er 10.000 meer. Leegstand blijkt een hardnekkig probleem.

Leegstand is zelfs maar het topje van de ijsberg. In Vlaanderen zijn veel woningen onderbenut. Volgens het Grote Woononderzoek van 2013 staan er in Vlaanderen 955.000 onderbezette woningen, dat was destijds 40% van alle woningen. Vandaag zal dat waarschijnlijk meer zijn. Als we die onderbenutting ook aanpakken, kan op veel grotere schaal ingezet worden op extra betaalbaar woonaanbod. En dat hoeft helemaal niet te betekenen dat we klein en ongemakkelijk gaan wonen. Wel dat we meer betaalbare woningen zullen hebben, en meer ruimte voor parken en bossen.
Bevolkingsprognoses geven aan dat Vlaanderen de komende decennia zal groeien naar 7 miljoen inwoners. Dat betekent dat er tegen 2050 een half miljoen extra gezinnen bijkomen, die woongelegenheden nodig hebben. Die gezinnen worden wel kleiner, met meer singles, alleenstaande ouders of koppels zonder kinderen. Dat biedt kansen om leegstaande woningen op te delen.

Enkele vaststellingen:

• In absolute aantallen is er de meeste leegstand in de stad Antwerpen. Dat is logisch, aangezien Antwerpen de grootste stad van Vlaanderen is, met de meeste wooneenheden.
•  Procentueel gezien ziet de kaart er helemaal anders uit en ligt de leegstand hoger in de meer landelijke regio’s zoals de Westhoek, delen van Limburg en Oost-Vlaanderen. Dit heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat de bevolking hier gemiddeld ouder is, waardoor er meer verouderde woningen vrij komen en leeg blijven staan.
• Opvallend is dat gemeenten in de Kempen dit beeld doorbreken en goed scoren met weinig leegstand. De aanpak van onder meer het Kempens Woonplatform lijkt hier zijn vruchten af te werpen.
• In vergelijking met 2016 (het laatste jaar dat er globale Vlaamse cijfers waren) is de leegstand verder toegenomen. In 2016 werden iets meer dan 20.000 woningen geregistreerd als leegstaand, nu zijn het er meer dan 30.000. Het blijft echter onduidelijk of de leegstand zelf is toegenomen, dan wel of de registratie beter gebeurt.

Leegstand succesvol voorkomen en invullen vraagt een integrale aanpak door de gemeente. Een zo snel mogelijke invulling zorgt voor zo weinig mogelijk frustraties. Het beleid rond leegstand is in de meeste gemeenten enkel reactief; Als een woning leeg komt te staan, komt die (in het beste geval) na een jaar op de gemeentelijke inventaris van leegstaande woningen. Drie op vier gemeenten leggen vervolgens een leegstandsbelasting op(1), maar daar stopt het verhaal in de meeste gevallen.

Aangezien de leegstand van woningen de afgelopen jaren is toegenomen, moet er een tandje hoger geschakeld worden. Door preventie, detectie en bestrijdingsmaatregelen kunnen we naar een betere invulling en kansen creëren voor betaalbaar wonen.


Lees hier het volledige rapport over leegstaande woningen in Vlaanderen.


Bron: CIB.be en Bond Beter Leefmilieu